Huh? Interoceptie is belangrijk voor sporters! #54

Waarschijnlijk dacht je toen je de titel van de blog las; wat betekent ‘interoceptie’ dan? Dat je dit denkt is helemaal niet vreemd en daarom start deze blog met de definitie van ‘interoceptie’. Daarna volgt uitleg hoe de interactie tussen lichaam en hersenen plaatsvindt en of interoceptie meetbaar en trainbaar is.  

Door: NL sportpsycholoog Ad Vos

Definitie van interoceptie

Interoceptie is het overall proces waarbij het zenuwstelsel (centraal en autonoom) de signalen die ontstaan in het lichaam signaleert, interpreteert en integreert. Daardoor ontstaat, in het moment, projectie van het interne landschap van het lichaam op bewuste en onbewuste niveaus van de hersenen. Het systeem bevat niet alleen het perifere zenuwstelsel en het centrale zenuwstelsel, maar ook componenten van het vasculaire, endocriene en het imuunsysteem.

Interactie tussen lichaam en hersenen

Lichamelijke sensaties zoals bloeddruk, pijnprikkels, spierspanning, baroreflex en hormonen, worden door afferente zenuwbanen via het centrale zenuwstelsel (sympatisch) en de vagus zenuw (parasympatisch) via de hersenstam en subcoticale gebieden naar de cortex geleid. Op weg naar de cortex worden deze lichamelijke signalen, met  verschillende fysiologische tijdschalen, samen met met informatie van de externe zintuigen en somatosensorische informatie geïntegreerd in de insula. In het werkgeheugen wordt deze informatie opgeslagen in een lichaamsmap bestaande uit drie lagen, respectievelijk een enkelvoudige,- geintegreerde- en een laag van het totale lichaam.

De richtingaanwijzer

Ondanks dat de wetenschap in het duister tast over hoe deze processen verlopen, is duidelijk dat interoceptie van invloed is op bijvoorbeeld cognitie, emoties,  aandacht en gedrag. Het vertrouwen op lichamelijke signalen als informatiebron en het lichaam als  richtingaanwijzer voor gedrag, is noodzakelijk voor het bereiken van een optimale prestatietoestand. Het zich open stellen voor lichamelijke sensaties leidt tot genuanceerd en adaptief gedrag (cognitieve flexibiliteit). Door focus op lichamelijke sensaties is de sporter beter in staat in het duiden ervan en bij fluctuaties te voorzien in een oplossing. Een voorbeeld waarbij de balans tussen hersenen en lichaam is verstoord, is de overtrainde sporter: te weinig aandacht voor het lichaam en daardoor disbalans tussen lichaam en hersenen.

***  BOEK VOORAANKONDIGING ***

Boek Mindboxing – Blijf vrijblijvend op de hoogte!

Is interoceptie en de invloed ervan meetbaar?

Getracht wordt te meten hoe goed lichamelijke sensaties worden opgemerkt (IAw). Het meten van afzonderlijke lichamelijke sensaties is echter nauwelijks mogelijk. Hartslag en ademhaling kun je als maat gebruiken om vast te stellen hoe accuraat (IAc) lichamelijke sensaties worden waargenomen. Een nieuwe ontwikkeling is het meten van interoceptie via streling van de haarcelen op de huid. Het gaat hier om zowel tactiele als vicerale sensaties. Ook de invloed van interoceptie is lastig te meten, omdat interoceptie ons brein veelal onbewust beïnvloedt. Onderzoek naar de relatie tussen (IAw) en emoties, maakt gebruik van de Multidimensional Assessment of Interoceptive Awareness (MAIA). Uit onderzoek blijkt de complexe relatie tussen de 8 verschillende dimensies van de MAIA en emotionele gevoeligheid.

Is interoceptie trainbaar en wat is het effect? 

Buitenom de adviezen zoals gezonde (sport)voeding en voldoende rust, activeren meditatieve technieken zoals mindfulness, tai chi en yogainteroceptieve systeem. Mindfulness richt de aandacht  op lichamelijke sensaties (IAw), via bijvoorbeeld de body scan. Slow breathing stimuleert de nervus vagus en deactiveert het sympatische systeem. Zoeken in wetenschappelijke databases naar de relatie tussen interoceptie en (sport)prestaties levert geen resultaten op. Uit onderzoek bij monniken blijkt dat zij niet verschillen van andere doelgroepen in IAc. Zij zijn echter veel beter in het waarnemen van lichamelijke sensaties (IAw).

Tussen IAc en IAw bestaat nauwelijks relatie. Het lijkt er zelfs op dat het goed op kunnen merken van lichamelijke signalen een negatief effect heeft op de het accuraat waarnemen van de hartslag. Recentelijk wordt ook ‘verbeelding’ ingezet als methode om interoceptie te stimuleren. Uit neuro-psychologisch onderzoek blijkt dat de primaire sensorische cortex (insula) gestimuleerd wordt door het verbeelden van lichamelijke sensaties. Dat effect treedt zelfs op door het lezen van woorden die lichamelijke sensaties representeren.

De donkere kant van interoceptie

Onderzoek naar onder andere hypochondrie, alexithemie en paniekstoornissen wijst op de negatieve invloed van overmatige aandacht op lichamelijke sensaties. Deze aandacht, zowel bewust als onbewust, leidt tot problemen in het beleven en reguleren van affect.

NL sportpsycholoog oplaadtip

Interoceptie is onderdeel van de Batterij van de lichaamskracht. Deze lichaamsbatterij beïnvloedt de batterijen van denkkracht en gevoelskracht, die op hun beurt de batterij van lichaamskracht beïnvloeden. Ga daarom aan de slag met het opladen van je drie batterijen en installeer gratis de Drie Batterijen App. Als René Descartes destijds kennis had gehad van Drie Batterijen methode, dan was het mind-body vraagstuk eerder beslecht geweest.