Topsport breekt ook de coach #150
Binnen de sportpsychologie staat het mentale welzijn van topatleten op de agenda. Eén cruciale groep blijft onderbelicht, de coaches. Zij hebben een belangrijke rol waar het de prestaties en het welzijn van sporters betreft. Hun eigen mentale gezondheid krijgt echter zelden aandacht. De review van Frost et al. (2024) werpt licht op de mentale gezondheid van deze topcoaches.
Door: NL sportpsycholoog Ad Vos
De coach als presteerder
Topcoaches opereren onder hoge druk en dragen verantwoordelijkheid op meerdere fronten: tactisch, organisatorisch, emotioneel en vaak ook relationeel. Ze fungeren niet alleen als trainer, maar ook als mentor, motivator en boegbeeld van de sportorganisatie. Deze veelzijdigheid brengt risico’s met zich mee voor hun mentale gezondheid. Denk aan lange werktijden, mediadruk, prestatiedruk, baanonzekerheid en sociale isolatie.
Psychische belasting: van burn-out tot angstklachten
Van de 42 geïncludeerde studies in de review van Frost (2024) richt 76% zich op mentale klachten, met de nadruk op burn-out. Symptomen zoals emotionele uitputting, depersonalisatie en motivatieverlies komen bij topcoaches frequent voor en varieerden qua intensiteit van laag tot gemiddeld. Uit het longitudinale onderzoek van Baldock et al. (2022) onder internationale voetbalcoaches, bleek dat de ervaren stress sterk te fluctueren over het seizoen. Bij onderzoek onder Nederlandse- en Belgische topcoaches bleek bij 39% symptomen van angst en depressie voor te komen (Kegelaers et al., 2021).
*** Uitnodiging masterclass 17-09-2025 (19.00-21.00u)! ***
Sportpsycholoog en auteur Jan Sleijfer geeft een masterclass over sportpsychologie en mentale training.
In samenwerking met Sportbedrijf Rotterdam.
Locatie: Willem-Alexander Baan te Zevenhuizen. Meer info en aanmelden HIER.
Beschermende- en risicofactoren voor de coach
De mentale gezondheid van coaches wordt beïnvloed door factoren op meerdere niveaus:
- Individueel: zelfreflectie, coping strategieën en slaapkwaliteit
- Interpersoonlijk: steun van collega’s, sporters en familie
- Organisatorisch: werklast, waardering, autonomie en rolduidelijkheid
- Sociaal-cultureel: maatschappelijke verwachtingen, stigma rond falen en mentale problematiek
Onderzoek van Kaski & Kinnunen (2021) onder Finse sportcoaches wees uit dat niet de werkeisen, maar het ontbreken van hulpbronnen een oorzaak was van burn-out. Bij Noorse topcoaches bleek dat ‘grit’ (doorzettingsvermogen en passie voor lange termijn doelen) en sociale hulpbronnen bescherming boden tegen burn-out (Moon et al., 2024). Baldock et al. (2022) toonde aan dat coping en het gebruik van het sociaal netwerk een buffer vormde tegen burn-out en negatief mentaal welbevinden. De review van Olsen et al (2021) leert dat coaches veel meer gebruik maakten van probleemgerichte coping (bv planning) dan van emotiegerichte coping (bv ontspanning).
Coaching effectiviteit als oplossing
Een opvallend inzicht uit de review van Frost is de sterke relatie tussen mentale gezondheid en coaching effectiviteit. Coaches met mentale klachten functioneren aantoonbaar minder goed, wat direct invloed heeft op hun sporters en teams. Coaching effectiviteit kan daarom dienen als ingang om coaches bewust te maken van hun mentale toestand, vooral in omgevingen waar hulp vragen nog als taboe geldt.
Implicaties voor de sportpsychologiepraktijk
Topcoaches blijken net zo kwetsbaar voor negatief mentaal welbevinden als de sporters die zij begeleiden. Preventie, psycho-educatie, stressmanagement en herstelbevordering zijn geen luxe, maar noodzaak. NL sportpsycholoog Yannick Balk schreef daar eerder over (lees HIER). Belangrijk is dat sportorganisaties beleid ontwikkelen dat structurele mentale ondersteuning van topcoaches faciliteert.
Oplaadtips NL sportpsycholoog
Om als (top) coach goed te functioneren, is het essentieel om in jezelf te investeren. Wat daarbij helpt is:
- Plan actief herstel in
Zorg voor regelmatige rustmomenten. Herstel is effectiever als het bewust en proactief gebeurt - Vergroot je mentale veerkracht
Reflecteer op je eigen stresssignalen. Wat zijn jouw vroege waarschuwingssignalen van overbelasting? Leer ze (h)erkennen en bespreek ze met iemand in jouw sociaal netwerk - Investeer in je sociale vangnet
Bespreek jouw mentaal functioneren met collega-coaches (intervisie), familie en vrienden - Gebruik je professionele netwerk
Overweeg mentale training bij een sportpsycholoog
Wil jij als coach of sporter werken aan jouw mentale vaardigheden? Neem contact op met een NL sportpsycholoog om te excelleren in jouw sport. Of ga gelijk zelf aan de slag met twee andere aanraders:
- BOEK: Bestel het boek Mindboxing– Het gevecht tussen je oren, geschreven door NL sportpsycholoog Jan Sleijfer. En ga zelfstandig aan de slag met de Drie Batterijen® methode.
- PODCAST: Beluister de inspirerende podcasts van NLsportpsycholoog. Ook te beluisteren via de bekende platforms als Spotify, Apple Podcast en Youtube.
