Hoe leer je effectief in de sport met praatje-plaatje-daadje? #155

Iedere trainer kent het didactische model praatje-plaatje-daadje. Het is al jaren een beproefde manier om sporters nieuwe vaardigheden aan te leren. De effectiviteit van de methode, of aanverwante methoden, is aangetoond (Smith, 2022; Wulf & Lewthwaite, 2016). Maar waarom werkt het zo goed? Wat is het geheim van Praatje-Plaatje-Daadje in de sport? In deze blog ontrafelen we het mechanisme achter dit model aan de hand van de combinatie van twee psychologische theorieën: enactivisme en het voorspellende brein. En we gebruiken misschien wel het spannendste voorbeeld uit de sport: de penalty.

Door: NL sportpsycholoog Ad Vos

Enactivisme: leren door doen

Volgens het enactivisme zit cognitie niet alleen “in je hoofd”. Denken, voelen en handelen ontstaan juist in de wisselwerking tussen lichaam en omgeving (De Haan, 2020; Krein & Ilundáin-Agurruza, 2017). Je leert dus niet alleen door na te denken, maar vooral door te ervaren in de praktijk.

Een penalty leer je niet uit een boekje. Het gaat om de combinatie van bal, lichaam, ademhaling, keeper en publiek: samen vormen ze de ervaring.

Het voorspellende brein: leren door voorspellen

Volgens de theorie van het voorspellende brein zijn de hersenen een voorspellingsmachine. Het brein genereert voortdurend voorspellingen over wat er gaat gebeuren en past die aan wanneer de werkelijkheid anders uitpakt (Clark, 2014; Song et al., 2025): waarnemen = voorspellen + corrigeren.

Neem weer de penalty: je brein voorspelt de baan van de bal, corrigeert fouten en verfijnt zo het interne model. Hoe vaker je oefent, des te beter dit model wordt.

***  GEZOCHT: SPORTPSYCHOLOOG ***

 Team NL sportpsycholoog zoekt versterking

 In meerdere provincies komen we handen te kort!

Interesse en zelfstandig psycholoog? Neem vrijblijvend contact op HIER.

De kracht van praatje-plaatje-daadje

Het mooie is dat het didactische model beide theorieën combineert.

• Praatje: de uitleg van de trainer genereert voorspellingen en context
• Plaatje: het voordoen, of tonen van beelden, helpt bij het vormen van een mentaal model, maar ook bij het verkennen van de mogelijkheden
• Daadje: de uitvoering is waar het uiteindelijk om draait. Het brein scherpt voorspellingen aan, terwijl het lichaam motorisch leert. Zo ontstaat een krachtige combinatie van denken, zien en doen

Hoe ziet een ideale penaltytraining eruit?

De ideale penalty trainen:

• Praatje: uitleg over focus, ademhaling, voetplaatsing en routine. Het brein creëert verwachtingen
• Plaatje: een demonstratie of video-opname. De speler kan zowel voorspellen als exploreren
• Daadje: oefenen in verschillende omstandigheden, met en zonder keeper, met publiekssimulatie, onder druk. Voorspellingen worden verfijnd en ervaring krijgt betekenis

Door herhaling én variatie verfijnt de speler zijn interne model en ontwikkelt betekenisvolle ervaringen.

Conclusie praatje-plaatje-daadje

Praatje-plaatje-daadje is meer dan een didactisch hulpmiddel. Het vormt een brug tussen hoofd en lichaam: het voorspellende brein helpt met modelleren en verwachtingen, terwijl enactivisme benadrukt dat de échte betekenis ontstaat in de ervaring. Oftewel: praten, kijken én doen maken samen het verschil.

NL sportpsycholoog oplaadtip

Algemene tips voor trainers zijn:

• Combineer denken, zien en doen in elke training: uitleg → demonstratie → ervaren.
• Geef feedback die aansluit bij ervaring, niet alleen bij techniek (bijv. “hoe voelde je ademhaling bij die penalty?”).
• Stimuleer zelfregulatie: laat spelers hun eigen voorspellingen maken en check of de uitvoering daarbij aansluit.
• Wees flexibel: niet elke sporter leert evenveel van een praatje of plaatje. Pas de methode aan op het individu.

Wil jij als speler, ouder, coach of club meer weten over het verbeteren van sportprestaties? Of wil jij als psycholoog bij NL sportpsycholoog aansluiten? Neem contact met ons op en zet de stap richting mentale training. NL sportpsycholoog gebruikt de Drie batterijen methode. Daarmee wordt dagelijks denkkracht, gevoelskracht en lichaamskracht van de sporter gemonitord, waarmee inzicht ontstaat in de invloed van slaap op het functioneren van de sporter.

Of ga gelijk aan de slag met twee andere aanraders:

• BOEK: Bestel het boek Mindboxing– Het gevecht tussen je oren, geschreven door NL sportpsycholoog Jan Sleijfer. En ga zelfstandig aan de slag met de Drie Batterijen® methode.
• PODCAST: Beluister de inspirerende podcasts van NLsportpsycholoog. Ook te beluisteren via de bekende platforms als Spotify, Apple Podcast en Youtube.

Literatuurlijst

Clark, A. (2014). Mindware: An introduction to the philosophy of cognitive science. Cambridge University Press.

De Haan, S. (2020). Enactive psychiatry. Cambridge University Press. https://doi.org/10.1017/9781108685214

Krein, K., & Ilundáin-Agurruza, J. (2017). High-level enactive and embodied cognition in expert sport performance. Sport, Ethics and Philosophy, 11(3), 370–384. https://doi.org/10.1080/17511321.2017.1334004

Smith, W. (2022). Enactive cognition and physical education – a natural coupling. Sport, Education and Society, 27(9), 1061–1070. https://doi.org/10.1080/13573322.2021.1960497

Song, T., Ye, M., Teng, G., Zhang, W., & Chen, A. (2025). Expertise advantage of automatic prediction in visual motion representation is domain-general: A meta-analysis. Psychology of Sport & Exercise, 76, 102776. https://doi.org/10.1016/j.psychsport.2024.102776

Wulf, G., & Lewthwaite, R. (2016). Optimizing performance through intrinsic motivation and attention for learning: The OPTIMAL theory of motor learning. Psychonomic Bulletin & Review, 23(5), 1382–1414. https://doi.org/10.3758/s13423-015-0999-9